Stowarzyszenie Per crucem zaprasza na spotkanie historyczne z wykładem i prezentacją aktorską poświęcone pielgrzymce króla Władysława II Jagiełły na Święty Krzyż w 1410 oraz średniowiecznej pamięci o wiktorii grunwaldzkiej.

Data i miejsce:

28.07.2024 r., godz. 14.30: Klasztor na Św. Krzyżu, I piętro, korytarz za klauzurą  

Program:

• Prof. dr hab. Krzysztof Bracha: Pielgrzymka Władysława II Jagiełły na Święty Krzyż w 1410 roku w drodze pod Grunwald
• Marcin Brykczyński: Prezentacja aktorska fragmentu kazania Na święto Rozesłania Apostołów (15 lipca) o wiktorii grunwaldzkiej w świetle rękopisu z Biblioteki klasztoru paulinów na Skałce z II poł. XV w. 

Streszczenia:

O pielgrzymce

Najbardziej spektakularnym wydarzeniem w historii opactwa benedyktynów ze Św. Krzyża była wizyta Jagiełły na Łyścu w dniu 19 czerwca 1410 r. w drodze na pole bitwy pod Grunwaldem, czyli na niespełna miesiąc przed wielką batalią z Krzyżakami. W bardzo znanej relacji Jan Długosz tak opisywał wizytę króla w klasztorze świętokrzyskim.

Król polski Władysław spędziwszy uroczystość Bożego Ciała i jego oktawę w Nowym Mieście [Korczynie], w sobotę przed św. Witem opuszcza miasto, by ruszyć na wojnę z Krzyżakami. Przez Stobnicę i Szydłów przybył do Słupi [Nowa Słupia] i tam zatrzymał się dwa dni, w czasie których pieszo piął się w górę o świcie do klasztoru św. Krzyża na Łysej Górze i przez cały dzień na klęczkach odprawiał modły i rozdawał jałmużny, powierzając siebie i swoją sprawę opiece Boskiej i Świętego Krzyża. I nie wracał z modłów i klasztoru na posiłek wcześniej jak o zmroku, utrudzony całodziennym postem i modlitwą.

Nie była to pierwsza wizyta Jagiełły na Św. Krzyżu, lecz któraś z kolei, świadcząca jaką żywił pobożność do relikwii i przywiązanie do miejsca. Według itinerarium króla sporządzonego przez Antoniego Gąsiorowskiego Jagiełło w ciągu swoich długich 48 lat panowania był na Łyścu co najmniej 10 razy, kolejno w 1386, 1410, 1414, 1416, 1419, 1422, 1424 i 1432 r. W roku 1424 bywał na Łyścu nawet dwukrotnie w lutym i w listopadzie tego roku. W rzeczywistości Jagiełło mógł bywać na Łyścu znacznie częściej, skoro według „Liber beneficiorum” Długosza, król ad nullam expeditionem transiverit, nisi loco prius pedestri itinere visitando. Od niego jak się zdaje, pochodzi również zwyczaj pieszych pielgrzymek z Nowej Słupi do sanktuarium.

O pamięci

Wiktoria grunwaldzka zapisała się w dziejach Polski jako jeden z kamieni węgielnych pamięci historycznej. Echa zwycięstwa pod Grunwaldem odnajdujemy w wielu gatunkach piśmiennictwa średniowiecznego. Podobną czcią otaczano materialne pamiątki grunwaldzkie.   Proces upamiętnienia bitwy rozpoczął się zaraz po powrocie króla do Krakowa. Przełomowym momentem w procesie memoryzacji  było powiązanie pamięci o  Grunwaldzie ze świętem Divisio Apostolorum (15. 07). To stare święto kościelne już po I krucjacie nabrało nowego znaczenia, albowiem tego dnia krzyżowcy zdobyli Jerozolimę. W Polsce zaś po zwycięstwie grunwaldzkim wzbogacono je o dodatkowe patriotyczne treści. Istotnym aktem upamiętnienia była Cronica conflictus (materiał do kazania de divisione Apostolorum) powstała na przełomie 1410/1411 r. Jan Długosz wyjaśniał, że wówczas postanowiono, aby dzień ten „był obchodzony uroczyście jako święto w całym Królestwie Polskim”. Stosownej uchwały synodalnej z tego okresu jednak nie znamy. Niedatowana wzmianka na marginesie wykazu świąt w diecezji krakowskiej ogłoszonych na synodzie wiślickim Piotra Wysza z 1396 r. wyjaśnia, że „w całym Królestwie, Kościół wraz z duchowieństwem i świeckimi dzień Rozesłania Apostołów uroczyście i pobożnie obchodzi jako święto zwycięstwa Polaków”, co stało się przed 1420 r., kiedy wymieniono to święto w statutach gnieźnieńskich Mikołaja Trąby. Nadano mu zatem znaczenie festum fori w randze duplex w całej prowincji gnieźnieńskiej. Był to pierwszy wypadek w historii Polski, kiedy do kalendarza liturgicznego wprowadzono wydarzenie polityczne ustanawiając pierwsze święto narodowe w Polsce.  Obok pobożnych fundacji, okolicznościowej poezji, uroczystych nabożeństw oraz procesji, najbardziej spektakularnym przykładem upamiętniania wiktorii grunwaldzkiej były kazania w święto „Rozesłania Apostołów” ze wspominkami grunwaldzkimi. Pierwsze takie kazania wyszły już w końcu 1410 r. i dały początek bogatej tradycji kaznodziejskiej XV w. Dziś znamy ok. 10 takich mów kaznodziejskich lub notatek do kazań z motywem grunwaldzkim. Jednym z ciekawszych jest kazanie z rękopisu paulinów na Skałce w Krakowie z II poł. XV w.