Pierwsi chrześcijanie żydowskiego pochodzenia byli przekonani, że Krzyż Jezusa Chrystusa został złożony w grobie razem z martwym Ciałem Zbawiciela. W 313 roku na pierwszym soborze w Nicei, zwołanym przez cesarza Konstantyna, był też obecny ówczesny biskup Jerozolimy – Makary. To on poinformował cesarza, że według tradycji pierwszych chrześcijan, w Jerozolimie nadal muszą się znajdować, przysypane ziemią i ruinami pamiątki męki i śmierci Jezusa Chrystusa.

Odnalazła je w 326 roku św. Helena, matka cesarza. Wydarzenie to opisali historycy Kościoła: Sokrates Scholastyk (+440), Sozomen (+450) i Teodoret z Cyru (+457). Zasadniczo wszyscy zgadzają się, że właśnie św. Helenie zawdzięczamy odnalezienie krzyża naszego Pana. Na pamiątkę tego wydarzenia cesarz wybudował w Jerozolimie Bazylikę Grobu Pańskiego oraz dwie inne bazyliki: Męczenników i Zmartwychwstania.  Z datą poświęcenia tych świątyń (335r.) wiąże się uroczystość Podwyższenia Krzyża Chrystusowego (14 września).

Ojcowie Kościoła i pierwsi pisarze chrześcijańscy wskazują, że dowodem autentyczności Prawdziwego Krzyża Zbawiciela były: cud uzdrowienia śmiertelnie chorej kobiety (trędowatej), który nastąpił po dotknięciu jej drewnem chrystusowego krzyża oraz titulus damnationis, czyli tabliczka umieszczona na krzyżu z tytułem winy, wypisanym – jak zaświadcza Jan Ewangelista w języku hebrajskim, łacińskim i greckim: „Jezus Nazarejczyk Król Żydowski”. Współcześnie ocena autentyczności relikwii krzyża wypływa z dwóch przesłanek. Po pierwsze, czy relikwia pochodzi z tego samego drzewa, co Krzyż Prawdziwy, tj. z sosny czarnej (pinus nigra). Po drugie, czy dana relikwia posiada udokumentowane pochodzenie z jednego z trzech centrów, z których Relikwie zostały rozprowadzone na cały świat, tj. z: Jerozolimy, Konstantynopola lub Rzymu.

Bowiem, z przekazów historycznych wynika, że św. Helena podzieliła relikwie krzyża na trzy części. Jedna – największa pozostała w Jerozolimie; drugą, co do wielkości przekazała synowi, który budował nowa stolicę Imperium w Konstantynopolu, i w niej postanowił umieścić także odnalezioną relikwię. Trzecia część relikwii, za przyczyną św. Heleny,  dotarła do Rzymu. Praktyka dzielenia relikwii była zgodna z ówczesnym światopoglądem, że sakralna moc relikwii (numinosum) jest zawarta w nawet najmniejszej cząstce relikwii. Zgodnie z zasadą, że część reprezentuje całość (pars pro toto), podzielono relikwie wierząc, że „w małej części jest moc całego krzyża”, zwykł w swym nauczaniu podkreślać, żyjący w IX wieku papież Sergiusz VII.

Szczególnej czci doznawała relikwia jerozolimska w Ziemi Świętej. Tak było do roku 1187, gdy wojska muzułmańskie, pod dowództwem Saladyna zrabowały drogocenną relikwię. Na usilne prośby chrześcijan, aby zwrócono im drogocenny skarb, muzułmanie jednak nie oddali relikwii, zachowując relikwie krzyża u siebie, bowiem i oni czczą Jezusa jako proroka. Od tego czasu ślad po relikwii jerozolimskiej zaginął. Obecnie w Jerozolimie, w bazylice św. Piotra znajdują się zaledwie trzy małe cząstki krzyża. Relikwie w relikwiarzu z 1803 roku umieszczone są w podtrzymującej kopułę kolumnie św. Heleny.  Drugą relikwię, znajdującą się w Konstantynopolu zabrało prawosławnym rycerstwo katolickie, a stało się to w 1204 roku. Jak podaje Chronica Regia Coloniensis (Kolońska Kronika Królewska) z przełomu XII i XIII wieku, relikwie krzyża świętego zostały rozdzielone pomiędzy rycerzy i biskupów - uczestników wypraw krzyżowych. Relikwie krzyża w formie relikwiarzy (staurotek) w taki właśnie sposób trafiły do różnych miejsc w Europie Zachodniej. Jedynie trzecia część relikwii krzyża świętego, przywieziona do Rzymu zachowała swoją względną integralność i znajduje się do dziś w Bazylice Świętego Krzyża na wzgórzu laterańskim w Rzymie.

         Pięć cząstek drewna z Prawdziwego Krzyża Chrystusa, ułożonych w kształcie dwuramiennego krzyża, znajduje się na szczycie góry Świętego Krzyża. Ten uświęcony obecnością świętych relikwii szczyt leży na pograniczu trzech diecezji: sandomierskiej, kieleckiej i radomskiej. Od niego swą nazwę wzięły: Góry Świętokrzyskie, Region Świętokrzyski, Województwo Świętokrzyskie, Ostrowiec Świętokrzyski oraz wiele organizacji i struktur, np. Świętokrzyski Park Narodowy.

         Święty Krzyż, dla praojców naszych, był pierwszym Narodowym Sanktuarium. Do świętokrzyskiego sanktuarium pielgrzymowali wszyscy polscy królowie. Wielkim czcicielem relikwii był król Władysław II Jagiełło, który wielokrotnie nawiedzał prastare opactwo benedyktyńskie na Świętym Krzyżu. Po chrzcie i przyjęciu korony polskiej, krzyż podwójny patriarchalny (monastyczny, arcybiskupi, zwany też karawaką) stał się herbem dynastii Jagiellonów.

         Świętokrzyski klasztor, późniejsze opactwo, według legend założyć mieli: księżna Dąbrówka, żona Mieszka I (+977), węgierski książę św. Emeryk (+1031), czy władca Polski z dynastii Piastów Bolesław I Chrobry (+1025). Jednak dokumenty źródłowe podają, że pierwszych benedyktynów osiedlił tu Bolesław Krzywousty (+1138) na początku XII wieku. Benedyktyni żyli tu blisko 700 lat, tworząc pierwsze opactwo w stylu romańskim. W latach 1259-1260 wojska rusko-mongolskie wymordowały wszystkich mnichów i zniszczyły wszystkie dokumenty, opis początków klasztoru na Świętym Krzyżu. Ponownie sprowadził na Święty Krzyż benedyktynów Bolesław Wstydliwy (+1279). Pożary i dziejowe zawieruchy kilkakrotnie zniszczyły opactwo. Święty Krzyż plądrowali: Szwedzi, Niemcy, Austriacy i Rosjanie.

         Przez wieki modlitwą i pracą (ora et labora) mnisi zakonu św. Benedykta (benedyktyni) na Świętym Krzyżu uświęcali siebie i to szczególne miejsce oraz niezliczone rzesze pielgrzymów. Ich blisko 700 letni pobyt zakończył carski dekret kasacyjny (1819r.). Rok później 16 czerwca odbyła się ewakuacja konwentu. 27 zakonników: 18 kapłanów, 7 kleryków i 2 braci opuściło świętokrzyskie opactwo. Jak czytamy w kronikach: Cały gmach (49 cel, 4 sale i 16 izb) był w najlepszym stanie. Dachy wprawdzie miał gontowe, lecz świeżo pokryte. W czasie likwidacji klasztoru sprzedano wszystko, co dało się spieniężyć, łącznie z wyposażeniem apteki. Rozproszeniu uległy nagromadzone przez wieki kodeksy i książki, cenne dzieła sztuki, zabytki kultury i pamiątki narodowe. Relikwie Krzyża Świętego przeniesiono do kościoła w Nowej Słupi. Opuszczony przez benedyktynów klasztor zamieniono na carskie więzienie. Później było tu więzienie polskie a w czasach II wojny światowej hitlerowcy więzili tu i zamordowali blisko 6000 jeńców radzieckich. Narodowe sanktuarium popadło w ruinę i stało się miejscem kaźni, męki i śmierci.

         W 1936 roku do tej ruiny wprowadzili się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, aby na nowo odbudować prastare sanktuarium i uczynić Relikwiom Drzewa Krzyża Świętego godny przybytek. Jest takie powiedzenie: Benedyktyni wybierają góry, cystersi doliny a oblaci ruiny.

         Wraz z osiedleniem się Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej na Świętym Krzyżu odnowił się ruch pielgrzymkowy do Relikwii Drzewa Krzyża Świętego, do których znowu przychodzą ludzie, ze swoim życiem i swoimi prośbami.

         Obecnie świętokrzyskie sanktuarium nawiedza rocznie blisko 300 tysięcy osób w grupach zorganizowanych. Prawie tyle samo – a może i więcej jest indywidualnych pielgrzymów, turystów i gości. Każdego roku w miesiącach wiosennych i jesienią przybywają na Święty Krzyż wycieczki szkolne: dzieci i młodzieży. Wśród odwiedzających są także przedstawiciele różnych formacji i stanów: duchowni, osoby konsekrowane, ruchy i stowarzyszenia kościelne, politycy, parlamentarzyści, rolnicy, sadownicy, leśnicy, policjanci, wojskowi, służby więzienne, strażacy, harcerze, skauci, kombatanci, chorzy…

         Dla wielu z nich wejście na Święty Krzyż wiąże się z odprawieniem Drogi Krzyżowej. Z okolicznych miast i wsi przychodzą pątnicy Drogi Krzyżowej. Wielu z nich pokonuje tzw. nocną, ekstremalną Drogą Krzyżową, z sercem przepełnionym duchem nawrócenia, duchem pokutnym, duchem ofiarnym.

         Każdego dnia w kaplicy Świętych Relikwii Krzyża żarliwie modlą się ludzie, pozostawiając swoje intencje i prośby. Każdego dnia przy ołtarzu świętokrzyskiej bazyliki sprawują Eucharystię kapłani z różnych stron Polski, Europy i świata. Blisko od tysiąca lat, dzień po dniu do Krzyża przychodzą ci, którzy swą nadzieje pokładają w Bogu i z Krzyża Chrystusa czerpią łaski dla życia swojego, swoich bliskich i świata całego.

         Wierni przybywają na Święty Krzyż także dla zyskania odpustu zupełnego dla siebie, bądź kogoś ze zmarłych. Największym odpustem, trwającym przez tydzień, są obchody Podwyższenia Krzyża. W tym roku odpust Podwyższenia Krzyża rozpocznie się w niedzielę 11 września i trwał będzie do następnej niedzieli.

14 września br. (ipsa diem) jest dniem spotkania przy Świętych Relikwiach Krzyża Diecezji Sandomierskiej, pod przewodnictwem Biskupa Ordynariusza.

Z wyprzedzeniem prezentujemy ten artykuł, aby był zachętą do podjęcia pielgrzymki do najstarszego narodowego sanktuarium Polski – Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego. Szczegółowy plan obchodów znajduje się na oficjalnej stronie Święty Krzyż Sanktuarium.

Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej ze Świętego Krzyża, kustosze Relikwii Krzyża Świętego zapraszają: duchownych, osoby konsekrowane i wiernych świeckich. Przybywajcie, aby oddać cześć Krzyżowi naszego Pana i doświadczajcie mocy płynącej z tego znaku naszej wiary.

    opr. o. Krzysztof Czepirski OMI

      - rektor Bazyliki Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu